Kościoły i sanktuaria

Gmina Irządze
Kościół Parafialny pod wezwaniem Św. Wacława w Irządzach

Wybudowany został około 1326 roku, a przebudowany w roku 1390 przez Stefana Świętopełka z Zawady herbu Lis. W roku 1657 został spalony przez Szwedów i nigdy już nie odzyskał dawnej świetności.

Po wojnie odbudowany stracił swój dawny charakter i okazałość. Mury i wieża zostały zniżone. Sklepienie zastąpiono sufitem z belek. Mimo to świątynia przedstawia się okazale i stanowi istotną ozdobę gminy.

Gmina Kroczyce
Kościół p.w. św. św. Jacka i Marii Magdaleny w Kroczycach
Zbudowany w latach 1893-1895. W środku znajduje się ołtarz w formie groty zbudowany z kalcytu na wzór groty z sanktuarium w Lourdes. Koło kościoła rosną pomniki przyrody - lipy (najstarsza ma około 500 lat).

Gmina Łazy
Kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu w Niegowonicach
Od 1798 roku duszpasterstwo w Niegowonicach prowadzone było przy  drewnianej kaplicy dworskiej. W roku 1802 erygowano parafię w Niegowonicach i wybudowano nowy kościół murowany, jednonawowy z dachem krytym gontem.

Do kościoła przylegała dzwonnica z barokowym hełmem. Kościół ten spłonął w 1909 roku, a następnie został odbudowany. Obecna świątynia jest murowana, jednonawowa, w stylu barokowo-klasycystycznym z dwoma bocznymi kaplicami. W kościele możemy zobaczyć piękną późnobarokową chrzcielnicę z XIX wieku, krucyfiks barokowy z XIX wieku, monstrancję barokowo-klasycystyczną z XIX wieku i kielich barokowy z 1689 roku.

Kościół p.w. św. Bartłomieja w Ciągowicach
W wykazach Świętopietrza pierwsze wzmianki o istnieniu parafii w Ciągowicach pochodzą z 1325 roku. W latach 1801-1818 należała wraz z Nowym Śląskiem do diecezji wrocławskiej. W 1908 roku z parafii Ciągowice wydzielono parafię Poręba Mrzygłodzka, a w 1920 roku parafię Łazy. W połowie XV wieku był to kościół drewniany pw. św. Mikołaja i św. Bartłomieja. Przy kościele prowadzony był szpital. W 1874 roku kościół drewniany spłonął. Nowy kościół murowany w stylu bazylikowo-romańskim został wykończony i konsekrowany w 1882 roku. Ołtarz główny przedstawia obraz Matki Boskiej Pocieszenia, a boczne: św. Józefa i św. Antoniego z Padwy. Sklepienie kościoła zdobią piękne malowane obrazy Matki Boskiej Niepokalanej, św. Piotra, św. Pawła i św. Bartłomieja.

Kościół p.w. św. Stanisława BM w Chruszczobrodzie
Pierwotnie był to kościół drewniany wybudowany około 1459 rok przez dziedzica Mirzowic i części Chruszczobrodu Mikołaja Mirzowskiego p.w. Nawiedzenia NMP, św. Stanisława BM i św. Bernardyna. Konsekrowany w  roku 1466. Gruntowną przebudowę kościoła przeprowadzono w latach 1652-67. Obecny kościół został wybudowany w stylu barokowym, ale na skutek rozbudowy został nieco zniekształcony: orientalny, bazylikowy z transeptem. Nawy są podzielone pilastrami, dachy są dwuspadowe, a hełm wieży w stylu barokowym. W kościele widzimy rzeźby późnogotyckie - Matki Bożej i św. Anny z przełomu XV i XVI wieku oraz rzeźby barokowe św. Kazimierza, św. Jana Nepomucena, św. Stanisława BM i św. Wojciecha.

Gmina Ogrodzieniec
Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu
Pierwotny kościół w Ogrodzieńcu był kościołem drewnianym i uległ zniszczeniu na początku XVII wieku. Na jego miejscu zbudowano nową świątynię p.w. św. Wawrzyńca Męczennika konsekrowaną w roku 1633. Jednak i ten kościół w stosunkowo krótkim czasie uległ zniszczeniu. Na początku lat trzydziestych XVIII wieku ozpoczęto budowę nowej świątyni, której nie dokończono przez kolejnych wiele lat z uwagi na śmierć ówczesnego proboszcza. W roku 1782 wybudowano drewnianą kaplicę na cmentarzu kościelnym, gdyż drewniany kościół nie nadawał się do użytku. Mury nowego kościoła wyciągnięte do wysokości 5 metrów stały niedokończone do roku 1783. Wówczas to Jan Józef Jakuliński - sędzia grodzki nabył dobra ogrodzienieckie i jako fundator przystąpił do dalszej budowy kościoła, która została ukończona w roku 1787. Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego został konsekrowany w 1883 roku. Świątynia jest budowlą mającą cechy późnego baroku i klasycyzmu.

Wystrój wnętrza kościoła stanowi mieszaninę elementów baroku, rokoko i klasycyzmu. Na szczególną uwagę zasługuje obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem umieszczony w nawie bocznej ołtarza. Kompozycja tegoż obrazu nawiązuje do znanego obrazu zwanego Mater Dei Salus Populi Romani znajdującego się w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie. Ogrodzieniecka kopia obrazu pokryta jest charakterystyczną metalową, posrebrzaną sukienką co pozwala sądzić, iż powstał w połowie XVIII wieku. W kościele jest pięć ołtarzy: główny - Przemienienia Pańskiego z 1780 roku, ołtarze boczne: Matki Bożej z 1787 roku, w którego w zwieńczeniu widnieje obraz św. Stanisława BM z II połowy XVIII wieku, św. Antoniego Padewskiego z 1787 roku, św. Franciszka z Asyżu oraz św. Walentego. Na uwagę zasługuje również późnogotycki krucyfiks z XVI wieku oraz kamienna chrzcielnica z XVIII wieku.

Sanktuarium Matki Bożej Skałkowej w Podzamczu
Uwzględniając żywy i trwający od około 300 lat kult Matki Bożej czczonej jako Matki Bożej Skałkowej oraz wzrastającą wciąż ilość pielgrzymów (turystów) 20 maja 2002 roku powołane zostało do istnienia na terenie parafii Sanktuarium Matki Bożej Skałkowej w Podzamczu.

Kościół p.w. św. Jakuba St. AP w Gieble
Kościół parafialny wybudowany został w stylu romańskim około połowy XII wieku, wzmiankowany już w 1315 roku. Konsekrowany i rozbudowany w 1911 roku.

Wyposażenie romańskiej świątyni w Gieble przypomina typowy barokowy wystrój sakralny o bardzo skromnym charakterze. Ma jednak dużą wartość historyczną.

Gmina Pilica
Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pilicy
Parafia w Pilicy została erygowana już prawdopodobnie w XII lub XIII wieku. Najstarsze informacje z lat 1297-1300 mówią o zamku i miejscowości. Pierwotnie Pilica była usytuowana nieco na wschód od dzisiejszej. Pierwszym kościołem parafialnym w Pilicy był kościół św. Piotra w Starej Pilicy rozebrany około 157 roku. Na jego miejsce około roku 1590 wzniesiono kościół modrzewiowy, który został spalony przez Niemców w roku 1945. Pierwotny kościół był świątynią parafialną jeszcze w 1409 roku.

Równocześnie z lokalizacją miasta w 1393 roku wyznaczono plac pod budowę nowego kościoła parafialnego. Fundacją i wyposażeniem kościoła kierowała Jadwiga - wdowa po Ottonie, a następnie jej córka Elżbieta Granowska. Początkowo był to kościół jednonawowy w stylu gotyku nadwiślańskiego. Do dziś zachowało się surowe, gotyckie prezbiterium, zakrystia i kaplica św. Anny - zbudowana przez Stanisława Pilceckiego przed rokiem 1559. Na koniec XIV wieku kościół otrzymał wezwanie św. Jana Chrzciciela. Na przełomie XVI i XVII wieku wprowadzone zostały zmiany w architekturze i wystroju świątyni w oparciu o jej gotyckie mury pokrywając je barokowymi formami. Surowe ściany ozdobiono pilastrami, gzymsami i bogatą ornamentyką. We wnętrzu kościoła na uwagę zasługują: nagrobek Katarzyny Pileckiej wykonany przez Jana Marię Padovano w 1555 roku, barokowa kaplica MB Szkaplerznej z XVI wieku, kaplica Męki Pańskiej z końca XVII wieku, tabernakulum z pnia drzewa w kaplicy Padniewskiego z 1601 roku symbolizujące ofiarę Abrahama, herb bp krakowskiego Konstantego Szaniawskiego z początku XVIII wieku w stylu barokowym oraz chór z organami w kaplicy św. Józefa z XVII wieku w stylu barokowym. W roku 1997 kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty otrzymał tytuł Prokolegiaty.

Klasztor i kościół Ojców Franciszkanów w Pilicy - Sanktuarium Matki Boskiej Śnieżnej, Opiekunki Rodzin
Jest to budowla bardzo pięknie usytuowana i wtopiona w krajobraz wzgórza. Fundatorką klasztoru była wdowa po królewiczu Konstantym Sobieskim - Maria Józefa z Wesslów. Zabudowania klasztorne pochodzą z 1743 roku. W tym samym roku poświęcono kamień węgielny pod budowę świątyni, którą ukończono w 1746 roku. Kościół p.w. Najświętszego Imienia Jezus zbudowany został w epoce baroku, jednak cechy stylu są tu znacznie uproszczone i zgodne z zakonnymi zasadami ścisłego ubóstwa. Korpus kościoła jest jednonawowy, a dwuprzęsłowe prezbiterium zwrócone na zachód zamyka prosta ściana. Wnętrze kościoła jest podzielone parzystymi pilastrami. Nawa jest prostokątna, trójprzęsłowa zwrócona na wschód. Do roku 1899 kościół miał siedem ołtarzy w tzw. stylu rejencji zbudowanych z drewna dębowego i sosnowego, z gzymsami oraz płaskimi i półokrągłymi kolumnami. Ich podstawy (mense) wykonane są z cegły i kryte kamieniem wapiennym. Pod nim umieszczono relikwie św. Benedykta męczennika i św. Urbany męczenniczki.

W roku 1751 fundatorka podarowała klasztorowi czaszkę oraz części kości rąk i nóg św. Benedykta. Antepedia do ołtarzy są malowane na płótnie i pochodzą z roku 1749, natomiast ołtarz główny ma drugie antepedium ofiarowane w roku 1868. W nim również na tle transparentnym malowanym na płótnie umieszczony jest barokowy krucyfiks rzeźbiony w drewnie. Pomiędzy pilastrami ścian ustawiono sześć ołtarzy: Matki Boskiej z postacią Niepokalanej na zasuwie, a pod nim ufundowany w 1753 roku przez Marię Józefę Sobieską wizerunek NMP Większej malowany na drewnie cyprysowym będący kopią obrazu z Santa Maria Maggiore. Do roku 1899 po prawej stronie kościoła stał ołtarz św. Antoniego Padewskiego z obrazem św. Kazimierza Królewicza na zasuwie. Następnym jest ołtarz św. Małgorzaty z Kortony - pokutnicy trzeciego zakonu św. Franciszka. Po lewej stronie ołtarz Najświętszego Imienia Jezus obecnie z obrazem Serca Pana Jezusa, a na zasuwie św. Józefa z Dzieciątkiem. Dalej ołtarz św. Franciszka z 1839 roku i św. Piotra z Alkantary. Na uwagę zasługują również kaplice: św. Michała Archanioła, św. Antoniego z 1899 roku, stacje drogi krzyżowej z 1749 roku na placu kościelnym.

Gmina Poręba
Kościół p.w. Ducha Świętego w Porębie
Kościół parafialny wybudowany został w 1901 roku ze składek miejscowych wiernych. Świątynia została wybudowana w stylu neogotyckim - murowana, jednonawowa, jednowieżowa, z dwoma bocznymi kaplicami. Kościół nie posiada zabytków, a o jego niepowtarzalności decydują 15-głosowe organy i 3 spiżowe dzwony oraz wewnętrzny wystrój świątyni.

Gmina Włodowice
Kościół p.w. św. Bartłomieja w Włodowicach
Kościół we Włodowicach istniał już prawdopodobnie w I połowie XIII wieku i został zniszczony w czasie najazdu tatarskiego w 1241 roku. Odbudowany w 1305 roku. Początkowo wzmiankowany przez Długosza kościół był drewniany. W latach 1571-1594 zamieniony został na zbór ariański przez Seweryna i Fryderyka z Bonerów przywrócony katolikom przez Mikołaja Firleja. Obecnie jest to murowany kościół. Wzniesiony w latach 1701-1703 i konsekrowany w 1708 roku. Rozbudowany w latach 1898-1911. Barokowy, orientalny, jednonawowy na rzucie prostokąta. Przy prezbiterium znajdują się dobudówki z czasu powiększania kościoła: kaplica, zakrystia z przedsionkiem, składzik oraz wieża z kruchtą w przyziemiu. Dachy dwuspadowe są pokryte blachą. W kościele znajdują się zabytkowe portale barokowe z czasów budowy kościoła, ołtarze i ambona późnobarokowe, barokowe kropielnice, obrazy religijne z XVII-XIX wieku oraz Ołtarz główny z początku XVIII wieku - dwukondygnacyjny, dekorowany ornamentem roślinnym z rzeźbami św. Piotra i Pawła, Jana Chrzciciela i Bartłomieja. W nawie przy tęczy umiejscowione są dwa ołtarze również późnobarokowe konsekrowane w 1787roku z rzeźbami puttów oraz rzeźbionymi zwieńczeniami w formie glorii. Pod kościołem znajduje się krypta grobowa.

Gmina Zawiercie
Kościół p.w. św. Trójcy w Zawierciu-Skarżycach - Sanktuarium Matki Boskiej Skarżyckiej
Król Władysław Łokietek nadał Skarżyce w roku 1328 klasztorowi Kanoników regularnych w Kromołowie. Do połowy XVI wieku należały do parafii Kromołów. Kiedy to kościół w Kromołowie przejęli za sprawą Bonerów kalwini, Wojciech Giebułtowski wybudował w Skarżycach kościół, do którego uczęszczali katolicy z całej parafii. Do 1616 roku był to kościół filialny. W 1675 roku przy parafii była szkoła parafialna, a w 1772 był także szpital.

Kościół od początku był murowany, trójnawowy, orientalny, wczesnobarokowy, konsekrowany dwukrotnie w latach 1598 i 1678. Pod koniec XIX i na początku XX wieku kościół został bardzo zniszczony, a następnie gruntownie odnowiony. W kościele są zabytkowe ołtarze: główny w stylu barokowo-klasycystycznym, ołtarze boczne (w kaplicach) późnorenesansowe, a ołtarze boczne (w nawie) klasycystyczne. Piękne tabernakulum późnobarokowe, chrzcielnica i ambona barokowa dopełniają niepowtarzalną atmosferę w świątyni.

Kościół p.w. św. Mikołaja BW w Zawierciu-Kromołowie
Kromołów posiadał prawa miejskie już w XV wieku. W połowie XVI wieku właścicielami miasta byli Seweryn i Fryderyk Bonerowie, za których panowania miasto przeżywało okres rozkwitu. Parafia istniała już prawdopodobnie od około 1250 roku. W okresie kiedy to Kromołów należał do Bonerów będących wyznania kalwińskiego kościół parafialny został zamieniony na zbór kalwiński, a katolicy wybudowali w tym czasie kościół w Skarżycach. Jednak w roku 1574 kościół w Kromołowie powrócił do katolików za sprawą właściciela Mikołaja Firleja. Długosz podawał, że kościół był z murowanym prezbiterium i drewnianą nawą. W XVI wieku cały kościół był już murowany i zamieniony w połowie tego stulecia na zbór kalwiński. Obecnie kościół jest murowany, orientalny, jednonawowy. W kościele są zabytkowe ołtarze: główny neorenesansowy i boczne barokowe, jak również wczesnobarokowa chrzcielnica kamienna.

Kolegiata p.w. św. Piotra i Pawła w Zawierciu (od 18.10.2009r. Bazylika Mniejsza)
Parafię p.w. św. Piotra i Pawła erygował bp kielecki w 1903roku, a kościół został konsekrowany w 1953 roku. Początkowo istniała tu niewielka kaplica, a następnie dobudowano do niej drewnianą część. Kamień węgielny pod nowy kościół został poświęcony w roku 1896. Fundatorami kościoła byli właściciele fabryki Adolf i Izydor Ginsbergowie. Budowę kościoła rozpoczęto w 1897 roku według projektu Hugo Kudera. W 1903 roku kościół został poświęcony i oddany do użytku wiernych.

Jest murowany z czerwonej cegły, trójnawowy, w stylu polskiego gotyku. Wewnątrz widzimy piękny marmurowy ołtarz główny, ołtarz boczny MB Niepokalanej oraz wiele niepowtarzalnych witraży. Przed kościołem wznosi się neogotycka figura Matki Bożej z płaskorzeźbami wykonanymi w 1904r roku przez Józefa Proszowskiego.

Gmina Żarnowiec
Kościół p.w. św. Wojciecha w Łanach Wielkich powstał w 1335 roku, a jego fundatorką była najprawdopodobniej żona Kazimierza Wielkiego - Adelajda. Świątynia została wybudowana w miejscu, gdzie w czasach przedchrześcijańskich znajdował się ośrodek kultu pogańskiego. Uważa się, że w czasie swojej podróży do Gniezna prawdopodobnie w 996 roku przybył tu i nauczał Św. Wojciech.
Szczególnie cennym elementem wystroju kościoła są zachowane w jego wnętrzu średniowieczne freski. W absydzie świątyni przedstawiono scenę "Sądu Ostatecznego" z Chrystusem na tronie. W prezbiterium znajduje się wizerunek św. Jerzego walczącego ze smokiem. Malowidła w nawie przedstawiają m.in. motyw umęczonych na kolcach żywego drzewa (jest to jedyne zachowane tego typu przedstawienie).
Kościół w Łanach Wielkich jest obiektem wyjątkowym nie tylko w skali regionu, ale i całego kraju. Obecnie trwają w świątyni prace renowacyjne przeprowadzane dzięki uzyskaniu przez parafię dotacji w wysokości 1,3 mln zł z Unii Europejskiej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Restaurowany kościół charakteryzuje się ogólnoeuropejskimi elementami architektonicznymi stylów romańskiego oraz gotyckiego i wiąże się nieodzownie z epoką Polski piastowskiej i kultem jej pierwszych świętych.

Opracowano na podstawie:
Katalog Kościołów i Duchowieństwa Diecezji Częstochowskiej, Częstochowa 1978,
Katalog Diecezji Sosnowieckiej, Sosnowiec 1999,
Katalog Duchowieństwa i Parafii Diecezji Kieleckiej, Kielce 1999,
Kościoły Diecezji Sosnowieckiej, Sosnowiec 2000,
Kościoły Wielkiego Jubileuszu Diecezji Sosnowieckiej, Sosnowiec 2000,
Opis historyczny kościołów i zabytków Ks. J. Wiśniewski Kanonik Sandomierski, 1936.