Jurajski Szlak Pamięci Żołnierzy "Parasola"

W dniu 17 listopada 2021 r. podpisana została umowa pomiędzy Powiatem Zawierciańskim - Starostwem Powiatowym w Zawierciu, a Fundacją PGNiG S.A. im. Ignacego Łukasiewicza w Warszawie na realizację zadania pn.: „Jurajski Szlak Pamięci Żołnierzy Parasola – szlak, który łączy pokolenia”. 

W ramach Programu Grantowego „Rozgrzewamy Polskie Serca” Powiat pozyskał dotację w wysokości 28.500,00 zł.

Wniosek Powiatu Zawierciańskiego przygotowany przez Wydział Promocji Powiatu i Współpracy z NGO, złożony został do konkursu grantowego w sierpniu 2021 r.

Czas realizacji zadania: 15.10.2021-30.09.2022r.

Idea zadania to wytyczenie i rozpropagowanie historycznego szlaku tematycznego: Jurajskiego Szlaku Pamięci Żołnierzy "Parasola", będącego upamiętnieniem bohaterów z warszawskiego Batalionu "Parasol", którzy po nieudanym zamachu na gen. Wilhelma Koppego, wyższego dowódcę SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie, odpowiedzialnego za zbrodnie na Narodzie Polskim - zginęli lub zostali aresztowani i następnie zabici podczas odskoku z Krakowa - w miejscowości Udórz w gm. Żarnowiec, woj. śląskie – co miało miejsce 11 lipca 1944r. Szlak upamiętnia bohaterską walkę tych młodych ludzi, a przebiega trasą odskoku od Udorza, gdzie miała miejsce potyczka z Niemcami, do stacji kolejowej w Kozłowie w pow. miechowskim (woj. małopolskie) - skąd pozostali przy życiu młodzi żołnierze z Batalionu AK, próbowali ewakuować się do Warszawy.

Szlak został wytyczony w dniach od 18 lipca do 31 sierpnia 2022r. przez uprawniony zespół znakarski pod kierunkiem Pana Władysława Szwacińskiego, administratora szlaków w PTTK - Oddział Zawiercie.

Składa się on ze szlaku głównego z Udorza do Kozłowa oraz szlaku pobocznego: Szlaku Edukacyjnego tzw. Pętli Zety.

PRZEBIEG SZLAKU EDUKACYJNEGO (kolor czerwony)

Szlak poboczny (edukacyjny) – tzw. Pętla Zety – 8,3 km

SZLAK WPISANY DO EWIDENCJI CENTRALNEJ BAZY SZLAKÓW BEST   PTTK

1. Pomnik w wąwozie w Udorzu - pomnik żołnierzy batalionu „Parasol” Armii Krajowej, którzy polegli 11 lipca 1944 roku podczas odwrotu z Krakowa, po nieudanym zamachu na Wilhelma Koppego, Wyższego Dowódcę SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie.

2. Kaplica w centrum Udorza - z tablicą upamiętniającą jednego z żołnierzy „Parasola” - „Dietricha” (tablica pamiątkowa poświęcona „Dietrichowi” - przeniesiona z domu państwa Biedów – Felicji Bieda ps. „Ala” z Załęża);

3. Udórz - drewniana kapliczka domkowa pod wezwaniem św. Jana Nepomucena, obecnie we wnęce Matka Boża. Powstała w XIX w., odnawiana. Obecny kształt z XX w.

4. Chlina Dolna kapliczka słupowa z figurą Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia z baldachimem metalowym opartym na metalowych podporach, rzeźba MB i słup z piaskowca - posesja Chlina nr 10.

5.  Chlina Dolna, Drewniany Krzyż /tzw. „Boża Męka”/ postawiony w 1864 przez Mariannę i Wojciecha Bąków polichromowany z rzeźbionymi figurami świętych i symbolami męki pańskiej. Z pomniejszonymi ramionami, malowany. Posesja nr 26a. 

6. Chlina Dolna Cmentarz parafialny, - tam grób żołnierzy AK Franciszka i Władysława Kucyperów, którzy zginęli w ramach akcji KOPPE; - tam też grób żołnierzy Wojska Polskiego poległych 7 września 1939r. w Lesie Kleszczowskim. Zwycięska potyczka odciętego oddziału 11 pułku piechoty, 3 Dywizji Piechoty (poległo 29 żołnierzy, tu pochowanych jest 17 żołnierzy).

7. Kościół p.w. św. Bartłomieja Apostoła w Chlinie i towarzyszące mu budynki: dzwonnicy, plebanii i organistówki z XIX w. Proboszcz Parafii Poręba Dzierżna Ks. Marcin Dubiel służył z kapłańską posługą (Spowiedź, Komunia Święta i Namaszczenie Chorych) Parasolakom. W 2008 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków.

8. Kapliczka z krzyżem uwłaszczeniowym w Chlinie – jedna z niewielu ocalałych w oryginalnym wyglądzie.

9. Szkoła Podstawowa im. Haliny Grabowskiej "Zety„ w Chlinie - w szkole: Tablica poświęcona patronce Halinie Grabowskiej pseudonim „Zeta”(w budynku szkoły)

10. Kapliczka słupowa, drewniana, wyrzeźbiona w jednym pniu drzewa. Ufundowana w 1888 r. przez pp. Kołodziejów kapliczka poświęcona początkowo św. Janowi, obecnie z Matką Boską Różańcową/
z Lourdes Chlina/ naprzeciw posesji nr 147.

11. Kapliczka słupowa, drewniana, wyrzeźbiona w jednym pniu drzewa. Ufundowana w 1800 r. jest położona w Chlinie Górnej naprzeciw posesji nr 186. 

12. Kapliczka – pole Kołodziejowe – tu byli pogrzebani pierwotnie polegli podczas potyczki Oznaczenie sprawy: SRZP261-1-0108/22 żołnierze „Parasola”: „Ali” (Stanisław Huskowski) oraz „Orlik” (Wojciech Czerwiński).

13. Powrót utwardzoną drogą do przysiółka Siedliski – następnie Pod Udorzem – Podchlinie – 
z powrotem do Udorza (tym samym szlakiem).

OPIS PRZEBIEGU SZLAKU GŁÓWNEGO (KOLOR CZERWONY)

UDÓRZ – KOZŁÓW 22,0 KM.

SZLAK WPISANY DO EWIDENCJI CENTRALNEJ BAZY SZLAKÓW BEST PTTK

Szlak rozpoczyna się w Udorzu przy kaplicy, gdzie znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona członkom Grupy "Parasol" - miejsce pozwala na to, by spotkała się tam większa grupa osób. Pierwszym punktem na trasie będzie tablica pamiątkowa z pomnikiem autorstwa Marii Witek w wąwozie w Udorzu, gdzie miała miejsce główna potyczka z Niemcami. Tablica poświęcona jest pamięci żołnierzy AK, którzy tu zginęli lub w wyniku tej akcji zostali zabici: Wojciech Czerwiński "Orlik" (lat 22), Stanisław Huskowski "Ali" (lat 22), Halina Grabowska "Zeta" (lat 21), Bogusław Niepokój "Sztorch" (lat 22), Tadeusz Ulankiewicz "Warski" (lat 22) oraz tydzień później: Franciszek i Władysław Kucypera z Oddziału AK w Udorzu (Drużyna z Chliny).

Kolejne miejsca na trasie szlaku upamiętniają miejsce spotkań z łącznikami, żandarmerią z Pilicy, odniesione rany, ukrywanie młodych ludzi przez mieszkańców i w pobliskich lasach, Dom Gwiazdów w Staszynie (rodzinny dom Andrzeja Gwiazdy) - gdzie ranni byli opatrywani, dom Weroniki Gacek Krzemieniowej w Przysiece - gdzie AK-owcy byli leczeni. Szlak kończy się na Stacji Kolejowej w Kozłowie - gdzie miejscowe placówki AK i skonspirowani kolejarze zatrzymywali pociągi, którymi członkowie akcji z bronią ewakuowali się do Warszawy.

Najważniejsze punkty Szlaku:

1. Kaplica w centrum Udorza - z tablicą upamiętniającą jednego z żołnierzy „Parasola” - „Dietricha”;

2. Pomnik w wąwozie w Udorzu - pomnik żołnierzy batalionu „Parasol” Armii Krajowej, którzy polegli 11 lipca 1944 roku podczas odwrotu z Krakowa, po nieudanym zamachu na Wilhelma Koppego, Wyższego Dowódcę SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie;

3. Kaplica NMP przy tzw. Polu Kołodziejowym w Udorzu – gdzie byli pochowani „Ali” i „Orlik”, zanim ich zwłoki przeniesiono na cmentarz w Chlinie (a następnie przeniesione na Powązki);

4. Cmentarz w Chlinie – tam grób mieszkańców Chliny: żołnierzy AK Franciszka i Władysława Kucyperów, którzy zginęli w ramach akcji KOPPE;

5. Las Borek – przejście;

6. Zamiechówka – dom Kucyperów;

7. Dom Gwiazdów w Staszynie (rodzinny dom Andrzeja Gwiazdy) - gdzie ranni byli opatrywani;

8. Kolonia Książka w miejscowości Przysieka – dom Weroniki Gacek, gdzie ranni byli leczeni;

9. Stacja PKP Kozłów – skonspirowani kolejarze zatrzymywali pociągi, którymi członkowie akcji z bronią ewakuowali się do Warszawy.

Szczegółowy opis szlaku pieszego:

Szlak rozpoczyna się przy pomniku pamięci żołnierzy batalionu „Parasol” Armii Krajowej, którzy polegli 11 lipca 1944 roku podczas odwrotu z Krakowa po nieudanym zamachu na Wilhelma Koppego, Wyższego Dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie. Od pomnika idziemy w kierunku centrum Udorza i przed sklepem spożywczym do kaplicy gdzie znajduje się tablica upamiętniająca jednego z żołnierzy „Parasola” – „Dietricha” przeniesiona z domu Państwa Biegów z Załęża.

Od kaplicy dalej przez most na rzece Udorce, za którym skręcamy w lewo, dochodzimy do rozwidlenia dróg. Skręcamy w lewo i obok przystanku autobusowego po lewej stronie udajemy się drogą asfaltową około 800m i skręcamy w prawo. Idziemy dalej około 700m i na skrzyżowaniu obok kapliczki po lewej stronie udajemy się w lewo, gdzie krętym wąwozem wśród wysokich drzew dochodzimy do przysiółka Siedliski.

Na rozwidleniu dróg udajemy się w prawo i po 100m wychodzimy na drogę, którą na otwartym terenie, między polami dochodzimy do skrzyżowania dróg, idziemy prosto i po 300m dochodzimy do skraju lasu i drogą pod lasem dochodzimy do wyasfaltowanej polany, gdzie kończy się droga asfaltowa. Udajemy się w lewy skos w leśną drogę, którą po 400m wychodzimy na skraj zabudowań, gdzie szlak skręca
w prawo.

Drogą tą idziemy przez wieś około 1200m dochodząc do szosy Chlina-Żarnowiec. Przechodzimy przez skrzyżowanie prosto i dalej przez wieś wychodzimy na pola uprawne, gdzie drogi się rozwidlają. Udajemy się lewą odnogą i po około 2300m, krętą drogą wśród pól dochodzimy do skraju lasu. Udajemy się początkowo szutrową drogą i po 300m skręcamy w prawo w szeroką drogę leśną. Drogą tą dochodzimy do skrzyżowania i obok kapliczki wybudowanej w 1940r. przez Komitet Leśny Gminy Żarnowiec skręcamy w lewo.

Po około 800m wychodzimy na zabudowania przysiółka Staszyn. Skrajem lasu początkowo drogą szutrową a potem wąską drogą asfaltową  dochodzimy do placu gdzie droga ostro skręca w prawo i prowadzi do Kępia. My skręcamy w lewo i wchodzimy do lasu. Lasem, polną drogą idziemy około 500m i wychodzimy na polną drogę między lasem a polami. Drogą tą po 400m dochodzimy do mostu na strumyku i drogi z Kępia do Zabrodzia. Przechodzimy przez mostek i dalej drogą, z której schodzimy po około 140m, udajemy się w prawo wchodząc do lasu i leśną drogą idziemy 500m, wychodzimy na skraj lasu gdzie po 120m skręcamy w prawo i polną drogą po 300m dochodzimy do lasu. Leśną drogą dochodzimy po około 350m do miejsca gdzie w lesie po prawej stronie znajduje się krzyż z tabliczką upamiętniający śmierć żołnierzy Armii Krajowej w 1944r. Idziemy dalej drogą, mijając odbijającą w lewo drogę do miejscowości Koryczany i dalej skrajem lasu po około 300m wychodzimy na polną drogę, którą wśród pól po około 1000m dochodzimy do skrzyżowana z drogą Koryczany – Kępie.

Mijamy skrzyżowanie i dalej prosto polną drogą dochodzimy do skraju lasu. Polną drogą pod lasem po 1300m wchodzimy w las. Dalej udajemy się leśną drogą, która po 150m doprowadzi nas do drogi asfaltowej. Drogą tą razem ze szlakiem zielonym po 300m skręcamy w prawo i polną drogą dochodzimy na skraj rezerwatu „Kępie na Wyżynie Miechowskiej”. Droga wychodzi z lasu i skręca w lewo, idziemy tą drogą, przechodzimy między zabudowaniami osady Kolonia Książka, za którą skręcamy w lewo na drogę prowadzącą do Przysieki. Idziemy w lewo gdzie po około 400m w prawo przez Kozinki dochodzimy do linii kolejowej i w lewo obok stacji benzynowej dochodzimy do przejścia pod torami, idziemy dalej prosto dochodząc do kładki nad torami, przechodzimy przez parking i dochodzimy do placu przed sklepem spożywczym gdzie szlak kończy bieg.

Informacje na temat planu wyznakowania szlaku, jego przebiegu i otrzymanej dotacji w ramach grantu "Rozgrzewamy Polskie Serca" ze środków Fundacji PGNiG S.A. im. Ignacego Łukasiewicza w Warszawie przekazywał oficjalnie Wicestarosta Zawierciański Paweł Sokół podczas corocznego spotkania mieszkańców wraz z delegacjami z całej Polski pod pomnikiem w Udorzu w 78 rocznicę wydarzenia.

 Oficjalne otwarcie szlaku upamiętniające 79. rocznicę tych tragicznych wydarzeń - odbyło się 16 lipca 2023r. 

I Rajd Pieszy Jurajskim Szlakiem Pamięci Parasola miał miejsce w dniu 27 września 2023r. w 84. rocznicę powstania Polskiego Państwa Podziemnego.